ΒΗΜΑ - ΒΗΜΑ  ΠΡΟΣ……ΤΗΝ  ΙΣΟΤΗΤΑ

 

 

1830: Ίδρυση του Νεοελληνικού κράτους – 1900

 

Η μόρφωση των γυναικών γίνεται σημαία για τις γυναίκες που ενδιαφέρονται για την εξέλιξη των ομοφύλων τους. Χωρίς η μόρφωση των κοριτσιών να είναι απαγορευμένη, μένουν αναλφάβητα γιατί θεωρείται αυτονόητο ότι δεν τους χρειάζεται.

Η Ναυπλιώτισσα Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου, η Ευανθία Καΐρη, η Μαρία Υψηλάντη πιστεύουν ότι μόνο η μόρφωση θα ανοίξει άλλους δρόμους για τις γυναίκες και ιδρύουν οικοτροφεία και διδασκαλεία για κορίτσια. Το 1890 η Καλλιόπη Παρρέν συστήνει τη «Σχολή της Κυριακής απόρων γυναικών και κορασίδων του λαού» ανοίγοντας το δρόμο για τη μόρφωση των νέων  και άπορων κοριτσιών. Η Παρρέν πιστεύει ότι δεν αρκεί η προσωπική – ατομική συμβολή κάποιων γυναικών για την αλλαγή της θέσης της γυναίκας, αλλά απαιτείται μαζική δραστηριοποίηση και διεκδίκηση. Πιστεύει στην εργασία των γυναικών, στο ενδιαφέρον τους για την πολιτική, όμως είναι πολύ νωρίς ακόμα για τέτοιες διεκδικήσεις.

Το «Καποδιστριακό» Πανεπιστήμιο άνοιξε το 1837 μόνο όμως για τον ανδρικό πληθυσμό. Το 1890 γίνεται δεκτή η πρώτη φοιτήτρια , Ιωάννα Στεφανόπολι, στη Φιλοσοφική Σχολή, ενώ το 1896 αποφοιτούν με «άριστα» από την Ιατρική Σχολή οι αδελφές Αγγελική και Αλεξάνδρα Παναγιωτάτου.

Το γυναικείο κίνημα στην Ελλάδα του 19ου αιώνα είναι μια πραγματικότητα, αλλά οι συνθήκες δεν επέτρεπαν μεγαλύτερη μαζικότητα.

 

1900 – 1920

 

Ο 20ος αιώνας βρίσκει τις πρωτοπόρες Ελληνίδες να αγωνίζονται για την κατοχύρωση βασικών δικαιωμάτων των γυναικών. Η εργασία των γυναικών δε ρυθμίζεται από κανένα νόμο. Τα δικαιώματα στην εργασία δεν αναγνωρίζονται, οι ανισότητες παραμένουν. Οι εργαζόμενες γυναίκες αποφασίζουν να τα διεκδικήσουν και οργανώνουν το 1913 το σύλλογο «Γυναικεία Ζωή». Οι δασκάλες το ίδιο διάστημα αγωνίζονται για την κατοχύρωση ίσης αμοιβής με αυτή των ανδρών συναδέλφων τους.

Το 1919 ιδρύεται ο «Σοσιαλιστικός Όμιλος Γυναικών». Οι γυναίκες διεκδικούν ισότητα στην οικογένεια, νόμιμες αμβλώσεις ,δικαίωμα στην εργασία, κατάργηση της διπλής ηθικής κ.ά. Η Αύρα Θεοδωροπούλου πρωτοστατεί σε όλες αυτές τις διεκδικήσεις.

1920 – 1940

 

Η δεκαετία’20-‘30 είναι η πιο δυναμική εποχή του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Οργανώνονται σωματεία γυναικών σε διάφορες πόλεις. Οι γυναίκες του προσφυγικού πληθυσμού, καθώς και οι Εβραίες της Θεσσαλονίκης, δημιουργούν τους δικούς τους συλλόγους. Αυτό που επιτακτικά ζητά το φεμινιστικό κίνημα είναι η αναγνώριση του ρόλου των γυναικών στην κοινωνία, η δυνατότητα να ζουν, να δουλεύουν, να πολιτεύονται, να τις αντιμετωπίζουν ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας, με δικαιώματα και υποχρεώσεις. Βασική διεκδίκηση, στην οποία ρίχνουν το βάρος των ενεργειών τους, είναι η κατοχύρωση των πολιτικών δικαιωμάτων.

Παράλληλα συναντούν αντιδράσεις που προέρχονται από τα πολιτικά κόμματα, τους περισσότερους πολιτικούς άνδρες, τον Τύπο, την Εκκλησία, αλλά κι από ένα μέρος του γυναικείου πληθυσμού. Οι διεκδικήσεις τους «τρομάζουν» το συντηρητισμό της κοινωνίας, π.χ. η αναγνώριση της μητρότητας χωρίς γάμο. Τα κοινωνικά ταμπού αναδύονται και εκφράζονται δυναμικά, αρνούμενα την αλλαγή.

Στις εκλογές του 1920 ένα από τα συνθήματα του είναι: «Σφυρί, δρεπάνι και ψήφος στο φουστάνι».Έπειτα από όλο αυτόν τον αγώνα έρχεται, κατά κάποιο τρόπο, η δικαίωση. Στο Σύνταγμα της Α’ Ελληνικής Δημοκρατίας το 1927 αναγνωρίζεται η ισότητα των φύλων ενώπιον του νόμου και ανοίγει ο δρόμος για την αναγνώριση δια νόμου των πολιτικών δικαιωμάτων στο γυναικείο πληθυσμό. Η νομοθετική ρύθμιση που θα ακολουθήσει- το 1930- θα απογοητεύσει τις φεμινίστριες με τους όρους που θέτει:

·  Να είναι πάνω από 30 χρόνων.

·  Να γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση.

·  Περιορίζεται μόνο στο δικαίωμα του εκλέγειν, όχι και του εκλέγεσθαι.

Η Στατιστική Υπηρεσία κατέγραψε το 65% των γυναικών ως αναλφάβητες.

Η δικτατορία του Μεταξά καταλύει τη δημοκρατία. Η πολιτική του δικτατορικού καθεστώτος για τη θέση των γυναικών ορίζεται από τη θεωρία του Χίτλερ: «Κουζίνα, παιδιά, εκκλησία». Οι γυναικείες οργανώσεις διαλύονται, κατάσχονται και καταστρέφονται τα αρχεία τους.

 

1940 – 1974

 

Το 1940 ο πόλεμος αρχίζει και για την Ελλάδα. Οργανώνεται η αντίσταση κατά των Γερμανών. Άνδρες και γυναίκες συμμετέχουν στην ένοπλη και μη δράση. Αυτή την περίοδο η ισότητα κατοχυρώνεται τόσο στην καθημερινή συνύπαρξη, όσο και νομοθετικά. Η ΠΕΕΑ – Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης – κατοχυρώνει με πράξεις (νόμους) την ισότητα ανδρών και γυναικών. Αναγνωρίζονται τα πλήρη πολιτικά δικαιώματα, η ισότητα στην εργασία, η συμμετοχή στη δημόσια ζωή κ.ά. Παράλληλα οι αντάρτισσες εκδίδουν τα δικά τους περιοδικά και απευθύνονται στο γυναικείο πληθυσμό για τα θέματα που τις αφορούν. Δημιουργούν 160 συλλόγους και προσπαθούν να «ανεβάσουν» το επίπεδο των αγροτισσών. Συμμετέχουν στις πολιτικές διαδικασίες και για πρώτη φορά ψηφίζουν και ψηφίζονται για το Εθνικό Συμβούλιο που συνέρχεται στους Κορυσχάδες Ευρυτανίας. Εκλέγονται πέντε γυναίκες: η Χρύσα Χατζηβασιλείου, η Μαρία Σβώλου, η Καίτη Ζεύγου, η Φωτεινή Φιλιππίδου και η Μάχη Μαυροειδή. Η κατοχή της Ελλάδας από τους Γερμανούς τελειώνει και η ελεύθερη πλέον Ελλάδα ανασυγκροτείται. Το γυναικείο κίνημα οργανώνεται

Ξεσπά ο Εμφύλιος. Όλα είναι ξανά δύσκολα Σταματάει κάθε δράση. Και πάλι συλλαμβάνονται γυναίκες και οδηγούνται στα στρατόπεδα και στις φυλακές. Επιτρέπεται η λειτουργία μόνο των «ακίνδυνων» γυναικείων οργανώσεων.

Το 1949 τυπικά τελειώνει ο Εμφύλιος. Η κυβέρνηση, προσπαθώντας να δώσει μια  εικόνα δημοκρατικής λειτουργίας, κατοχυρώνει το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι (μόνο ως δημοτικοί σύμβουλοι) στο γυναικείο πληθυσμό άνω του 21ου έτους μόνο στις δημοτικές εκλογές. Έπρεπε να περάσουν τρία χρόνια για να ψηφιστεί το 1952 ο Ν.2151, που κατοχύρωνε τα πλήρη πολιτικά δικαιώματα των Ελληνίδων

Παράλληλα «ανοίγουν» μια σειρά επαγγέλματα για τις γυναίκες, συνδεδεμένα με την ιδιότητα της πολίτιδος, π,χ. συμβολαιογράφοι, δικαστίνες κ.ά.

 Το Οικογενειακό Δίκαιο, που είχε συνταχθεί την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας, τίθεται σε εφαρμογή. Άκρως συντηρητικό, στηρίζεται στην αρχή « Ο ανήρ είναι η κεφαλή της οικογένειας και αποφασίζει περί παντός. Η γυνή ασχολείται με τα του οίκου». Και οι τράπεζες προσλαμβάνουν μόνο άνδρες.

Το 1956 στις εθνικές βουλευτικές εκλογές εκλέγονται η Λίνα Τσαλδάρη από την ΕΡΕ  και η Βάσω Θανασέκου από την ΕΔΑ. Η Λίνα Τσαλδάρη είναι η πρώτη γυναίκα υπουργός. Στις εκλογές του 1958 η ΕΔΑ εκλέγει τρεις γυναίκες, τις Μαρία Σβώλου, Ελένη Μπενά, Βάσω Θανασέκου. Είναι αυτές που φέρνουν τα γυναικεία ζητήματα στη Βουλή και διεκδικούν τη λήψη μέτρων ισότητας. Δεν πετυχαίνουν το στόχο τους τις περισσότερες φορές. Αργά και δύσκολα ομαλοποιείται η πολιτική κατάσταση. Οι γυναίκες, όλο και περισσότερες, διεκδικούν μια θέση στην αγορά εργασίας, αλλά και στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Τα ταμπού των ανδρικών επαγγελμάτων υφίστανται «ρωγμές».

 Η στρατιωτική δικτατορία της 21ης Απριλίου του 1967 σταματάει κάθε δράση των γυναικείων οργανώσεων Για άλλη μια φορά κατάσχονται και καταστρέφονται τα αρχεία τους και πάλι μόνο οι φιλανθρωπικές οργανώσεις λειτουργούν. Στα εφτά χρόνια της δικτατορίας πολλές γυναίκες φυλακίστηκαν, αλλά και πολλές συμμετείχαν σε αντιδικτατορικές οργανώσεις μέσα και έξω από την Ελλάδα. Την ίδια στιγμή στη δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ γεννιέται ένα νέο κίνημα γυναικών, το νεοφεμινιστικό. Ριζοσπαστικό, ανατρεπτικό διεκδικεί μαχητικά, τολμάει και μιλάει για θέματα ταμπού, π.χ. σεξουαλικότητα, οικογένεια, αυτονομία. Όλη αυτή η ειρηνική αλλά και κεφάτη επανάσταση φτάνει στη χουντοκρατούμενη Ελλάδα κακόπιστα γελοιοποιημένη και διαστρεβλωμένη. Ποτέ δεν ξεπεράστηκε η αρνητική αντιμετώπιση του όρου «φεμινισμός» και «φεμινίστρια».

 

1974 – 2003

 

Με τη Μεταπολίτευση του 1974 αποκαταστάθηκε το δημοκρατικό κοινοβουλευτικό πολίτευμα. Πολύ γρήγορα δραστηριοποιήθηκε ένα γυναικείο δυναμικό στην προσπάθεια να οργανωθεί. Όμως ο νεοφεμινισμός έθιγε θέματα ταμπού και σόκαρε, δεν ήταν εύκολα αποδεκτός. Αυτό που δεν μπόρεσαν να υιοθετήσουν οι γυναικείες οργανώσεις το αγκάλιασαν οι νέες γυναίκες, κυρίως φοιτήτριες. Έστησαν τις ομάδες τους, τα στέκια τους και άρχισαν να συζητούν χωρίς προκαταλήψεις και ταμπού για τα προσωπικά αλλά και τα πολιτικά τους ερωτηματικά. Οι πρωτοβουλίες τους είναι καινοτόμες και σφραγίζονται από κέφι και ενθουσιασμό. Πιέζουν για την αντικατάσταση της νομοθεσίας της ανισότητας από μια σύγχρονη νομοθεσία που θα στηρίζεται στην ισότητα των φύλων. Τα πολιτικά κόμματα στο σύνολό τους παραμένουν ανδροκρατούμενα. Αρνούνται να αποδεχτούν τις γυναίκες ως ισότιμα άτομα αλλά και οι εκλεγμένες γυναίκες «φοβούνται» να διεκδικήσουν το δικό τους λόγο, παρόλο που υπερψηφίζονται από το γυναικείο εκλογικό σώμα.

Η συμμετοχή της Ελλάδας στην Ε.Ε. ανοίγει νέες θετικές προοπτικές για την ισότητα και τα δικαιώματα των γυναικών. Αρχίζει και συνεχίζεται πάντα μια επικοινωνία με φεμινίστριες άλλων κρατών-μελών. Το πιο ουσιαστικό επαναστατικό επίτευγμα  του φεμινιστικού κινήματος είναι το σπάσιμο των ταμπού γύρω από το θεσμό της οικογένειας και της σεξουαλικότητας. Κοινωνικά αποδεκτές βάναυσες συμπεριφορές, όπως η κακοποίηση, ο βιασμός, η υποτίμηση «βγαίνουν στο φως της μέρας» και κριτικάρονται αρνητικά.

Τα τελευταία δέκα χρόνια το φεμινιστικό κίνημα δεν είναι πια μαζικό. Ένας μεγάλος αριθμός γυναικών «πείστηκε» ότι δεν χρειάζεται πια και ένας άλλος ότι δεν μπορούμε να τα πετύχουμε όλα. Στις μέρες μας η οικονομική κρίση -ανεργία, χαμηλοί μισθοί, έλλειψη κράτους πρόνοιας κ.ά.- ξανάφερε στο προσκήνιο συντηρητικές και αναχρονιστικές απόψεις για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα. Πολλοί θεσμικοί φορείς, όπως η Εκκλησία, η εκπαίδευση, η τηλεόραση κ.ά., πεισματικά προτάσσουν ξεπερασμένες και αρνητικές συμπεριφορές στο γυναικείο πληθυσμό, επιστρέφοντας σε άλλες εποχές.

 

.